علت حرام بودن شرابخواری در قرآن

هر مسلمانی می داند که احادیث و آیات اسلامی خوردن شراب را حرام می دانند و شرابخواری را جزو بدترین اعمال دانسته اند. قرآن کریم به مانند تمام بخش های تربیت اخلاقی و.. انسان، برخوردی منطقی با شرابخواری دارد و دلیل حرام بودن شرابخواری در اسلام را کاملا عاقلانه بیان می کند.

مسئله تحریم شراب و برخورد چهار مرحله ای با آن؛ یعنی روش تربیتی قرآن در این زمینه و تغییر و تحول عجیبی که در جامعه ایجاد کرد، می تواند یکی از تأثیرات اعجاز آمیز قرآن باشد.خداوند در مقابل گناهانی همچون قمار و شرابخواری ابتدا سخت و تند برخورد نمی کند؛ بلکه با انصاف می فرماید که این ها منافع مادی و زود گذر و شخصی مثل حالت فراموشی غم های زندگی در مستی و مالیات شراب برای دولت ها دارد. اما ضررهای روحی و بهداشتی و اجتماعی آن زیادتر است.

ممنوعیت شرابخواری، چرا و چگونه؟
خمر به معنای پوشش است و هر چیزی که چیز دیگر را بپوشاند و مخفی کند، «خمار» می گویند. اما در اصطلاح شریعت، به هر چیزی که مست کننده باشد، خمر می گویند؛ خواه از انگور گرفته شده باشد یا از کشمش و خرما.

به این نوع مایعات از این جهت خمر می گویند که این مایعات به جهت مستی ای که ایجاد می کنند، بر روی عقل پرده ای می افکنند و نمی گذارند بد را از خوب و زشت را از زیبا تشخیص داد.(مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج2، ص 73)

برخورد قرآن با شرابخواری
خداوند در چهار مرحله با مسئله شرابخواری برخورد کرده است:
1. «وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا «؛ «و از میوه درختان خرما و انگور باده مستی بخش و خوراکی نیکو برای خود می گیرید».(نحل: 67)

خداوند در این مرحله بر استفاده های سالم و حلال از میوه انگور و خرما تأکید می کند و راه استفاده صحیح آن را نشان می دهد.
این اولین مرحله در تربیت صحیح افراد و راه جلوگیری از عادات زشت است.
دو گناه بزرگ، ضررهای بسیار جبران ناپذیری بر جسم و جان و انسان دارد؛ چرا که مانع کمالات و نیکی هاست. از همین رو بسیاری از مسلمانان این عادت زشت را ترک کردند

در مرحله دوم می فرماید:
2. «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَکْبَرُ»؛ «درباره شراب و قمار از تو می‏ پرسند بگو در آن دو گناهی بزرگ و سود هایی برای مردم است و[لی] گناهشان از سودشان بزرگ تر است».(بقره: 219)
در این مرحله، خداوند هنگامی که می خواهد شراب را حرام کند، با نرمی و لطافت برخورد می کند و به طور تلویحی متذکر می شود که شرابخواری گناه است.

خداوند در مقابل گناهانی همچون قمار و شرابخواری ابتدا سخت و تند برخورد نمی کند؛ بلکه با انصاف می فرماید که این ها منافع مادی و زودگذر و شخصی مثل حالت فراموشی غم های زندگی در مستی و مالیات شراب برای دولت ها دارد. اما ضررهای روحی و بهداشتی و اجتماعی آن زیادتر است.(تفسیر نمونه، ج2، ص 74)
بنابراین این دو گناه بزرگ، ضررهای بسیار جبران ناپذیری بر جسم و جان و انسان دارد؛ چرا که مانع کمالات و نیکی هاست. از همین رو بسیاری از مسلمانان این عادت زشت را ترک کردند.

خداوند در مرحله سوم می فرماید:
3. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَهَ وَأَنتُمْ سُکَارَی حَتَّیَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّیَ تَغْتَسِلُواْ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا زمانی که بدانید چه می ‏گویید و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] مگر اینکه راهگذر باشید».(نساء: 43)
از نظر برخی مفسران مراد از این آیه این است که مسلمانان با حالت مستی که بعد از خوردن شراب حاصل می شود، وارد نماز نشوند. این امر دو فایده دارد:
الف) مناجات با خدا مستلزم فهم و درک مطالب است و اگر کسی با حالت مستی در مقابل حضرت حق قرار گیرد، علاوه بر آنکه نوعی بی ادبی است، از نماز نیز بهره ای نمی برد.
ب) با توجه به نزدیک بودن اوقات پنج گانه نماز واجب ـ به ویژه در صدر اسلام ـ عملاً کسی نمی توانست به شرابخواری روی آورد و این مطلب نوعی مبارزه با شرابخواری در جامعه بود. در حقیقت ممنوعیت موقت شرابخواری در زمان های خاص بود که مردم را آماده می کرد تا شراب را به صورت کلی بر آنان حرام کند.(تفسیر نمونه، ج3، ص 395 _ 396)
برخی دیگر از مفسران معتقدند که مراد از مستی (سکر) در آیه فوق، مستی خواب است و این مطلب در روایات متعددی نیز وارد شده است.(عروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 348؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ج3، ص 1771)
اما برخی دیگر از مفسران بر این نظر اشکال وارد کرده اند و معتقدند از جمله «تا بدانید چه می گویید»، چنین استفاده می شود که نماز خواندن در هر حالی که انسان از هوشیاری کامل برخوردار نباشد، ممنوع است؛ خواه حالت مستی باشد یا باقی مانده حالت خواب.(تفسیر نمونه، ج3، ص 356)
برخی دیگر از مفسران نیز مقصود از «صلوه» در آیه را مکان نماز یعنی مساجد دانسته اند و تعبیر «إلا عابری سبیل» را قرینه این معنا گرفته اند و معنای آیه را چنین دانسته اند: در حال سکر به مساجد نزدیک نشوید».(مجمع البیان، ج2، ص 50)
خداوند در مرحله چهارم می فرماید:
4- « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ، إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَهِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند، پس از آن ها دوری گزینید، باشد که رستگار شوید؛ همانا شیطان می ‏خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد، پس آیا شما دست بر می ‏دارید».(مائده: 90 ـ 91)
خداوند در این آیات شریفه حکم حرمت شراب به طور قطعی بیان کرده است. ولی این عمل پس از سه مرحله قبل بود که ذهنیت مسلمانان برای این حکم آمده شده بود؛ به طوری که پس از نزول این آیات، عمر بن خطاب گفت: دیگر نخواهیم نوشید.(تفسیر نمونه، ج5، ص 68) با نزول این آیات، هر که جامی در دست داشت، شکست و کوزه های شراب در کوچه ها ریخته شد و جامعه مسلمانان یک پارچه به فرامین شریعت گردن نهاد.این، تأثیر شگفت انگیز روش تربیتی قرآن کریم بود که به صورت تدریجی و چند مرحله ای اجرا شد. در این آیات حکم تحریم شراب به صورت خشک بیان نشده است؛ بلکه ضررهای شرابخواری و قمار بیان شده است که عبارتند از: رجس (پلید) است، عمل شیطان است و او می خواهد با این عمل بین شما دشمنی ایجاد کند، می خواهد با این عمل مانع شود که شما به یاد خدا باشید و به نماز بپردازید.

برخورد منطقی قرآن با شرابخواری

آثار و مضرات شرابخواری در اسلام و علم پزشکی

آثار شرابخواری در روایات
در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) درباره زیان های فردی شرابخواری آمده است: « دائم الخمر مانند بت پرست است. شراب برایش رعشه بدن می آورد، مردانگی و انصاف و مروتش را نابود می کند. شراب است که شرابخوار را وادار بر جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خونریزی و زنا می کند؛ حتی در هنگام مستی نمی تواند از زنای با محارم ایمن باشد. او پس از مستی این کار را بی توجه انجام می دهد و شراب وادار کننده به هر نوع شر و اعمال ضد انسانی است».(مجلسی، بحارالانوار، ج65، ص 164)
رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) نیز فرموده است: « خمر ریشه زشتی ها و جنایات و امور پلید است».(میرزا حسین نوری، مستدرک الوسایل، ج1، ص 139)

آثار زیانبار شراب از نظر پزشکی
الکل با سرعت شگفت انگیزی از طریق بافت های مخاطی دهان و معده و ریه جذب شده، وارد خون می شود. پس از ورود الکل به معده با توجه به نسبت آب موجود در آن، به تمام بافت های بدن توزیع می شود.
اگر زن باردار مشروب الکلی مصرف کند، مقداری از الکل مصرف شده، به بدن جنینی که در شکم دارد، می رسد و مستقیماً بر روی مغز وی اثر می گذارد؛ زیرا تأثیر مستقیم الکل بر روی مغز است.
دائم الخمر مانند بت پرست است. شراب برایش رعشه بدن می آورد، مردانگی و انصاف و مروتش را نابود می کند. شراب است که شرابخوار را وادار بر جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خونریزی و زنا می کند؛ حتی در هنگام مستی نمی تواند از زنای با محارم ایمن باشد. او پس از مستی این کار را بی توجه انجام می دهد و شراب وادار کننده به هر نوع شر و اعمال ضد انسانی است.
5 تا 10 درصد الکل مصرف شده بدون هیچ گونه تبدیلی به وسیله کلیه ها و ریه ها دفع می شود، اما بقیه در معرض اکسیده شدن در کبد قرار گرفته و به گاز دی اکسید کربن و آب و انرژی تبدیل می شود.
میزان واحد کالری به دست آمده از یک گرم الکل در این عمل به 7 کالری می رسد و همین مسئله موجب بروز بی میلی شدیدی به غذا در انسان می شود که نتیجه آن، دچار شدن شخص به کمبود مواد غذایی در بدن است.

تصادف با اتومبیل و یا سقوط در رودخانه و یا گودال به دلیل عدم توانایی در حفظ تعادل به هنگام راه رفتن، تجاوز به حقوق دیگران و راه انداختن مشاجرات بی دلیل به جهت فقدان تعقل و تفکر منطقی، التهاب لوزالمعده حاد که بیماری خطرناکی بوده و ممکن است منجر به مرگ شود، زخم معده حاد که می تواند منجر به مرگ شود، اغما که ممکن است به کمبود قند خون نیز همراه شود (اگر شخص مست به هنگام اغما در معرض سرما قرار گیرد ممکن است بمیرد)، مرگ بر اثر تنگی نفس و متوقف شدن قلب از فعالیت و … از دیگر اثرات زیانبار شرابخواری در فرد است.
الکل علاوه بر بیماری های روحی و روانی، سبب بروز بیماری های جسمی بسیاری همچون ناراحتی های قلبی، ناراحتی های گوارشی، بیماری های عصبی، بیماری های عفونی، نارسایی های خونی، سرطان و … می شود.(محمد علی رضایی اصفهانی، اعجاز و شگفتی های علمی قرآن، ص 226 ـ 233)

جلوگیری از نوشیدن شراب و حکم به پلید بودن آن، یکی از معجزات علمی قرآن کریم است؛ چرا که در شرایطی این احکام صادر شد که بشریت با علاقه و اشتها به شرابخواری روی آورده بود و از ضررهای بهداشتی آن اطلاع چندانی نداشت.شاید بتوان گفت یکی از ابعاد اعجاز قرآن، تغییر جامعه عربی جاهلی و تحول عجیب و ناگهانی آنان در کوتاه ترین مدت بود. مسئله تحریم شراب و برخورد چهار مرحله ای با آن؛ یعنی روش تربیتی قرآن در این زمینه و تغییر و تحول عجیبی که در جامعه ایجاد کرد، می تواند یکی از تأثیرات اعجاز آمیز قرآن باشد؛ یعنی از منظر علوم تربیتی، این روش موثر چهار مرحله ای در برخورد با پدیده انحرافی در جامعه، می تواند الگوی مناسبی برای ایجاد تغییرات مناسب و مبارزه با مفاسد اجتماعی حاد باشد.